Geological Methods in Mineral Exploration and Mining / Roger Marjoribanks

 

Kırka (Eskişehir) Tinkal Cevheri ve Özellikleri

Kırka yöresinde en çok bulunan bor cevherlerinden tinkal, suda çözünmeyen maddeler, dolomit, kil ve genellikle üleksit halindeki bor tuzlarından ibarettir. Bu maddelerin cevher yatağındaki dağılımı oldukça farklıdır. Çıkarılan cevherin ortalama tenörü % 26 B2 03 olup, bu değer % 20 - 29 arasında değişmektedir.

Cevherin ana minerali tinkal (Na₂ B₄ 0₇.10H₂ 0) olup, nadiren kernite de (Na₂ B₄ 0₇.4H₂ 0) rastlanır. Ham cevher yoğunluğu 1,39 – 1,70 gr/cm3 ’tür. Başka bir madde içermezse renksiz, şeffaf, camsı parlaklıkta ve kırılımı düzgün olmayan bir yapıdadır. Gevrek ve konkoidal şekilde kırılır, suda erir. Kil içerdikleri zaman sertliği 2,5, yoğunluğu ise 1,9 gr/cm³ ‘dür; sarı, gri, soluk, soluk mavi, yeşil hatta siyah renklere sahiptirler.

Kırka (Eskişehir) yöresinin jeolojisi

Kırka (Eskişehir) yöresinde Tersiyer yaşlı çökeller, Mesozoik yaşlı ofiyolitler ve Paleozoik yaşlı metamorfitler üzerinde açısal uyumsuzlukla fosilil Eosen kireçtaşları ile başlar. Bu kireçtaşları üzerine uyumsuz olarak Neojen yaşlı sedimanter kayaçlar (İdrisyayla volkanikleri, Karaören Formasyonu, alt kireçtaşı, marn ve tüfler, üst kiltaşı-kiltaşı-borat kuşağı, üst kireçtaşı ve Türkmendağı bazaltı) gelmektedir.

Kırka borat yatakları, köken açısından kıtasal kabuğun katkıda bulunduğu bir magma ile ilişkili olup, havzanın KB bölümünde Ca-boratlar, GD bölümünde ise Na, Na-Ca ve Ca-boratlar ile izlenir. Fay çatlaklarından gelen borik asit, sodyum ve magnezyumun karışımı, Miyosen sonunda bor cevherinin oluşumunu sağlamıştır.

Yatağın genç çökeller ile örtülüp gömülmesinden sonra sıcaklık ve basınç koşulları, gözenek suyunun bileşimi ve hidrostatik basınç değişmiş, oluşan yeni koşullar altında kararlığını koruyamayan birincil boratlardan ikincil boratlar türemiştir.

Boratların sialik kabuğun kısmen ergimesi ile gelişen kalkalkalen asidik magmadan kaynaklanıp, doğrudan göl suyuna karışan gaz-kaçış ürünleri olduğu ve bu süreçte yüzey ve yer altı suları katkısının önemsenmeyecek ölçüde düşük olduğu da belirtilmektedir.

Borat çevrimi açısından diğer borat yataklarından değişik olarak tam bir istif sergileyen Kırka yataklarında boraks, kernit, tinkalkonit, üleksit, inyoit, meyerhofferit, kolemanit, inderborit, hidroborasit, kurnakovit, inderit ve tünelit mineralleri bulunur. Bu bor mineralleri ile birlikte bölgede bulunan diğer mineraller ise saponit, illit, kaolinit, dolomit, kalsit, magnezit, stronsiyonit, anhidrit, jips, globerit ve kalsedondur.

Açık ocak bölgesindeki borat yataklarını içinde bulunduran tortul kayaçların istifi üstten alta doğru şu şekildedir:

Genç alüvyonlar: Lepçekdere ve Kocadere boyunca gözlenen alüvyonlardır.

Resedimante tüfit: Ocağın doğusunda Kırka beldesine bakan düzlüklerde görülür. Civardaki tüfitlerin bu bölgede sedimante olmasıyla oluşmuştur.

Üst kalker serisi: 30 - 50 m arası kalınlıkta, alt seviyesi genellikle yumuşak beyaz kitleler halindedir.

Kil-marn serisi: Bor seviyesinin üstünde ince bir kil seviyesiyle başlar, daha sonra marnlı seviyelerle devam eder. Kalınlığı 20 - 30 m arasındadır.

Borat serisi: Muhtelif bor mineralleri içeren üleksit, kolemanit gibi killi bir seri ile başlar. Bu serinin kalınlığı 3 - 5 m’dir. Bunun üstünde asıl borakslı seviye gelir. 2 - 150 m kalınlığa sahiptir.

Marn-kil serisi: Kalkerli marn olarak başlayıp üst seviyede kil yüzeyi artmaktadır. 25 - 30 m arası kalınlıktadır.

Alt kalker serisi: Gözenekli yapıda, az miktarda silis oluşumu içerir. Gözeneklerde kalsit, opal ve kalsedon oluşumlarına rastlanır. Bunlar gözeneklere sızan çözeltilerin meydana getirdiği oluşumlardır. Üst seviyeye doğru kalın levhalar halinde devam eder. Ocağın güneyinde Kaya Boğazı denilen yerde mostra verir.