DEPREM KUŞAKLARI, TEKTONİK ÖZELLİKLERİ, CEVHERLEŞME SÜREÇLERİ ve MADENLER

Depremlerin yoğun olduğu bölgeler, aynı zamanda maden yataklarının da en yoğun bulunduğu alanlardır.

10. Türkiye Deprem Mühendisliği Konferansı, 8-10 Ekim 2025, İTÜ Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Maslak, İstanbul


Deprem kuşakları (sismik kuşaklar) ile maden oluşumları arasında çok güçlü bir jeolojik ve tektonik ilişki vardır. 

Bu ilişkiyi anlamak için, madenlerin nasıl oluştuğunu ve depremlerin hangi tektonik ortamlarda meydana geldiğini birlikte incelemek gerekir. 

Aşağıda bu ilişki temel başlıklar halinde özetlenmiştir 👇

🌍 1. Deprem Kuşaklarının Jeolojik Özelliği

Deprem kuşakları, genellikle:

  • Levha sınırları boyunca uzanır (örneğin: Alp–Himalaya kuşağı, Pasifik Ateş Çemberi).

  • Kıtasal çarpışma zonları, dalma-batma zonları ve transform faylar üzerinde yoğunlaşır.

  • Bu bölgelerde kabukta yoğun deformasyon, magmatik aktivite ve sıcak akışkan dolaşımı görülür.

👉 Bu koşullar, maden oluşumu için gerekli olan ısıl enerji, çatlak/sistemleri ve hidrotermal akışkan yollarını sağlar.

⛏️ 2. Maden Oluşumlarıyla Bağlantılı Süreçler

a. Magmatik Aktivite

  • Dalma-batma zonlarında veya kıtasal çarpışma bölgelerinde magmalar yükselir.

  • Bu magmalar, çevre kayaçlarla etkileşerek veya kristalleşme sırasında metal içeren hidrotermal akışkanlar üretir.

  • Bu akışkanlar, faylar boyunca yükselerek metal sülfürleri, altın, bakır, kurşun, çinko gibi mineralleri çökertebilir.

👉 Örnek: Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölgesi’nde dalma-batma kuşağına bağlı VMS (Volkanik masif sülfür) ve epitermal altın yatakları oluşmuştur.

b. Fay Sistemleri ve Yapısal Kontroller

  • Deprem kuşaklarındaki aktif faylar, maden çökelmesi için en önemli yapısal kontrol unsurlarıdır.

  • Faylar:

    • Sıcak akışkanların derinlerden yüzeye çıkmasına kanal olur.

    • Maden çökelmesi için boşluklar ve geçirimli zonlar yaratır.

👉 Örnek: Batı Anadolu’daki epitermal altın yatakları (örneğin Bergama–Ovacık), aktif fay zonları boyunca oluşmuştur.

c. Metamorfik ve Metasomatik Süreçler

  • Sıkışma ve ısınma, metamorfizma sırasında yeni mineral topluluklarının oluşmasına neden olur.

  • Özellikle orojenik kuşaklarda (deprem kuşaklarının ana bileşeni), orojenik altın yatakları, demir, manganez, barit, kromit gibi zenginleşmeler oluşur.

🌐 3. Dünya Üzerinden Örnekler

Deprem/Magmatik KuşakMaden TipiÖrnek
Pasifik Ateş ÇemberiPorfiri bakır–molibden, epitermal altınŞili (Chuquicamata), ABD (Nevada)
Alp–Himalaya KuşağıAltın, krom, kurşun–çinko, bakırTürkiye, İran, Yunanistan
And KuşağıPorfiri Cu–Au–Mo, epitermal AuPeru, Şili
Transform FaylarHidrotermal Au–Ag damarlarıKaliforniya (Mother Lode)

4. Türkiye Özelinde Oluşumlar (kısaca)

Türkiye, Alp–Himalaya deprem kuşağı üzerinde yer alır. Bu nedenle:

  • Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu, Batı Anadolu ve Toroslar maden açısından zengindir.

  • Maden oluşumlarının büyük bölümü fay zonları, volkanik yaylar ve orojenik kuşaklar boyunca gelişmiştir.

Örnekler:

  • Doğu Karadeniz → VMS (bakır–çinko–kurşun–altın)

  • Batı Anadolu → epitermal altın (Bergama, Efemçukuru)

  • Tunceli–Erzincan hattı → krom, bakır

  • Toroslar → kromit, Pb–Zn–Ba yatakları

🧠 Sonuç

Deprem kuşakları = aktif tektonik + magmatik süreç + fay sistemleri
Bu kombinasyon → metal taşınımı, çökelmesi ve maden yataklarının gelişimi için ideal ortamdır.

 

DEPREM KUŞAKLARI, TEKTONİK ÖZELLİKLERİ, CEVHERLEŞME SÜREÇLERİ ve MADENLER



Dolayısıyla, depremlerin yoğun olduğu bölgeler, aynı zamanda maden yataklarının da en yoğun bulunduğu alanlardır. Bu nedenle madencilik aramaları genellikle sismik aktif tektonik kuşaklar üzerinde yoğunlaşır.


Deprem kuşakları = levha sınırları boyunca yoğun sismik aktivitenin olduğu yerlerdir. Bu alanlar, aynı zamanda metal cevherleşmelerinin en sık görüldüğü yerlerdir.

Bazı önemli örnekler:

BölgeTektonik ÖzellikMaden Tipi / Önemli Yataklar
And Dağları (Şili–Peru)Okyanus–Kıta yakınsaması, aktif kıta kenarıBakır (porfiri), molibden, altın
Japon AdalarıOkyanus–Kıta yakınsaması, volkanik yayAltın, gümüş, bakır (epitermal – VMS)
Orta Asya – Ural KuşağıEski orojenik kuşakDemir, nikel, platin grubu elementler
Alp–Himalaya Kuşağı (Türkiye dahil)Kıta–Kıta çarpışmasıKromit, bakır, kurşun–çinko, altın
Pasifik Ateş ÇemberiOkyanus–Kıta ve Okyanus–Okyanus sınırlarıAltın, bakır, gümüş, VMS yatakları

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Geological Methods in Mineral Exploration and Mining / Roger Marjoribanks

Resim
Geological Methods in Mineral Exploration and Mining Roger Marjoribanks Second Edition This book is written as a practical field manual to be used by geologists engaged in mineral exploration. It is also hoped that it will serve as a text and reference for students in Applied Geology courses of universities and colleges. The book aims to outline some of the practical skills that turn the graduate geologist into an explorationist. It is intended as a practical “how to” book, rather than as a text on geological or ore deposit theory. YAYINA ULAŞMAK İÇİN: (1) https://link.springer.com/content/pdf/bfm:978-3-540-74375-0/1?pdf=chapter%20toc
Devamı

Baz metal yataklarının uzaktan algılama ile belirlenmesine bir örnek: Hakkari güneyi…

Resim
Baz metal yataklarının uzaktan algılama ile belirlenmesine bir örnek: Hakkari güneyi… H. A. Baran Ülkemizin önemli metalojenik kuşaklarından birinde yer alan bölge baz metaller açısından potansiyeli yüksek alanlar arasında yer almaktadır. İnceleme alanı ve çevresinde hali hazırda keşfedilmiş ve/veya işletilen 20 adet maden yatağı mevcuttur. Bunlardan 5 tanesi endüstriyel hammadde ocağı (mermer), 15 tanesi (10 Pb-Zn, 2 Cu, 3 Cr) ise metalik maden yataklarıdır. Uzaktan algılama ile maden aramada yaygın olarak kullanılan tekniklerden birisi de alterasyon tespitidir. Çalışma alanındaki madenler uzaktan algılama çalışmalarında yüksek başarı oranı ile tespit edilebilen demir veya demirli mineral içermektedir. Landsat 8 uydu görüntüsü üzerinde uzaktan algılama teknikleri (band oranlaması, kontrast germesi, renkli kompozit görüntü oluşturma) kullanılarak Hakkâri’de hali hazırda mevcut veya işletilen maden yataklarının konumları başarılı bir şekilde belirlenerek, 2 yeni potansiyel sahanın tesp...
Devamı

Çatalçam (Soma-Manisa) Au-Pb-Zn-Cu cevherleşmesinin jeolojik, mineralojikpetrografik ve sıvı kapanım özellikleri

Resim
Çatalçam (Soma-Manisa) Au-Pb-Zn-Cu cevherleşmesinin jeolojik, mineralojikpetrografik ve sıvı kapanım özellikleri Ramazan SARI, Şahset KÜÇÜKEFE, Gülcan BOZKAYA, Ömer BOZKAYA, Fatih BADEMLER, Zehra DEVECİ ARAL, Elif Dilek BAYRAKÇIOĞLU, Cahit DÖNMEZ ve Serkan ÖZKÜMÜŞ İnceleme alanı, Biga yarımadasının güneydoğusunda yer almaktadır. Arazide, sondaj ve laboratuvar çalışmalarıyla bölgede daha önce tanımlanmamış, Alt Miyosen ve öncesi birimleri kesen ve Au, Pb, Zn ve Cu anomalileri içeren diyorit porfir sokulumunun varlığı belirlenmiştir. Porfiri kütle ve sokulduğu çevre kayalar içinde birbirini kesen ve/veya iç içe geçmiş potasik, piropilitik, fillik ve arjilik alterasyon zonları gelişmiştir. Diyorit porfir ve yan kayada nabit altın, gümüş, pirit, kalkopirit, sfalerit ve galen içeren damar-damarcıklar gelişmiştir. Damar-damarcıklar derinlerde ondülasyonlu kuvars, orta ve üst seviyelerde masif kuvars, kalsit, dolomit ve barit dolguludur. Sfalerit, kuvars ve baritlerde yapılan sıvı kapanı...
Devamı

ALACAKAYA (ELAZIĞ) MERMERİNDE GULEMAN OFİYOLİTİNİN MUCİZESİ

Resim
Elazığ ili Alacakaya (Guleman) ilçesinde bulunan ve “Elazığ Vişnesi” olarak adlandırılan mermerin ünü ülkemiz sınırlarını aşmıştır. Literatürde “Rosso Levanto” olarak bilinen volkano sedimanter tektonik breş bölgede mermer olarak üretilmektedir. 1980’li yıllarda başlayan bir serüvenin ürünü olan Rosso Levanto günümüzde dünyanın en önemli yapılarında karşımıza çıkmaktadır. Elazığ vişnesi olarak bilinen breşik mermerler, Alp-Himalaya Orojenezine bağlı olarak oluşan ve Hatay, Adana, Elazığ, Ağrı doğrultusunda uzanıp İran’da son bulan kuşak içerisinde yer almaktadır. En iyi breşik mermerlerin oluştuğu yer Alacakaya (Guleman, Elazığ) bölgesidir. Guleman yöresinde yüzeyleyn ultramafik-mafik kayaçlar, tektonik dilimlenmeyle parçalanmış eksik dizi bir ofiyolit topluluğu olarak tanımlanmış ve “Guleman Ofiyoliti” olarak adlanmıştır (Özkan, 1982). Guleman (Alacakaya-Elazığ) bölgesini oluşturan litolojik birimler yaşlıdan gence doğru; Paleozoyik yaşlı Bitlis Metamorfitleri, Üst Kretase yaşlı ...
Devamı

Tectonic Triggers for Postsubduction Magmatic-Hydrothermal Gold Metallogeny in the Late Cenozoic Anatolian Metallogenic Trend, Türkiye

Resim
  Tectonic Triggers for Postsubduction Magmatic-Hydrothermal Gold Metallogeny in the Late Cenozoic Anatolian Metallogenic Trend, Türkiye Fabien Rabayrol, Craig J.R. Hart, and Robert A. Creaser   The newly defined, 1,500-km-long, late Cenozoic Anatolian metallogenic trend of Turkey is the central segment of the western Tethyan metallogenic belt and formed after the closure of the southern Neotethys Ocean. Mineral deposit discoveries along this trend show that the Oligocene to Miocene igneous units are highly prospective for gold-rich porphyry- and epithermal-style mineralization (~27 Moz) but that copper endowment is poor. However, the temporal and spatial constraints on late Cenozoic gold districts and isolated prospects and their tectonic affinity are poorly known, despite recent efforts. We herein provide new U-Pb and Re-Os age data and field observations from Miocene gold prospects and deposits throughout the Anatolian trend, which we interpret together with previousl...
Devamı