TÜRKİYE BENTONİTLERİ BİLGİ NOTU

 

Türkiye, bentonit açısından dünyanın en zengin ülkelerinden biri olup önemli rezervlere, çeşitli kalite ve türlere sahip bentonit oluşumlarına sahiptir.

Aşağıdaki bilgi notunda; bentonitin jeolojik oluşumu, başlıca lokasyonlar, rezerv büyüklüğü ve kalite açısından önemli özellikleri kısaca verilmektedir.


Bentonit, başlıca montmorillonit minerali içeren, volkanik tüflerin kimyasal alterasyonu ile oluşmuş bir killer grubudur.

  • Smektit grup mineralleri (özellikle montmorillonit) bentonitin ana bileşenidir.
  • Oluşumu genellikle volkanik küllerin sularla reaksiyona girerek alterasyona uğraması sonucunda olur.
  • Türkiye’de bentonit genelde volkanik kayaçların alterasyonu ya da denizel/lacustrin ortamda tüf alterasyonu ile oluşur.

Türkiye’deki başlıca bentonit yatakları şu bölgelerde yer alır:

  • Ordu – Ünye / Fatsa / Çınarcık:
    Özellikle beyaz, yüksek kaliteli bentonit rezervleri bu yörede yoğunlaşmıştır; montmorillonit başta olmak üzere çeşitli içeriklerde bentonit bulunur.
  • Giresun – Tirebolu: Reçine ve sanayi tipi bentonit yatakları mevcuttur.
  • Çankırı: Türkiye’nin en önemli bentonit üretim merkezlerinden biridir (özellikle sanayi tipi bentonit üretim tesisleri mevcuttur).
  • Ankara – Kalecik (Hançılı-Demirtaş bölgesi vb.): Na-bentonit açısından önemli olan bu alan, ekonomik olarak değerlendirilen rezervlere sahiptir.
  • Tokat – Reşadiye: Büyük rezervlere sahip üretim sahaları bulunmaktadır.
  • Edirne – Enez, Balıkesir (Biga Yarımadası, Bigadiç vb.), Çanakkale (Bayramiç – Koşuburnu) gibi yerlerde bentonit oluşumları vardır.
  • Konya, Trabzon ve Elazığ-Malatya gibi farklı bölgelerde daha küçük ölçekli bentonit yatakları da rapor edilmiş olup ayrıntıları verilmemiştir.

Türkiye’nin toplam bentonit rezervi yaklaşık 280–370 milyon ton civarındadır (kaynaklara göre farklı rakamlar bildirilmektedir).

Türkiye, dünyadaki bentonit rezervlerinin yaklaşık %15–20’sine sahip önemli bir ülkedir.

Üretim yıllık seviyede etkili olup, özellikle ham bentonit ihracatı önemli bir dış ticaret kalemi oluşturur.


Türkiye’de bentonitler temel olarak iki ana türe ayrılır:

Sodyum Bentoniti (Na-bentonit)

  • Yüksek şişme kapasitesi ve süspan­siyon stabilitesi sağlar.
  • Özellikle sondaj çamurları, mühendislik ve petrol uygulamalarında talep görür.
  • Örn: Kalecik-Hançılı sahasında Na-bentonit rezervleri önemlidir.

 

Kalsiyum Bentoniti (Ca-bentonit)

  • Daha düşük şişme, fakat iyi emme ve adsorpsiyon yetenekleri vardır.
  • Evcil hayvan kumu, bazı endüstriyel uygulamalar için uygundur.
  • Karadeniz’deki Ordu/Ünye sahalarında kalsiyum bentoniti üretimi yaygındır.

Bentonit kalitesi, kullanım amacına göre değişir:

  • Kalite ve ticari değer için montmorillonit oranı çok önemlidir (>80–90 % ideal kabul edilir).
  • Sodyum bentonitlerde yüksek şişme indeksi tercih edilir (ör. sondaj çamuru).
  • Na / Ca oranı, Fe/Al içerikleri ve safsızlıklar da kalite değerlendirmesinde rol oynar.
  • Birçok bentonit çeşidi TSE veya API standartlarına göre kalite testlerinden geçirilir.

 

Türkiye’de çıkarılan bentonitler çeşitli sektörlerde kullanılır:

  • Sondaj çamurları (petrol, jeotermal vb.)
  • Foundry / döküm sanayi
  • Evcil hayvan kumu (özellikle beyaz bentonit)
  • Ağartma toprağı, adsorbanlar
  • İnşaat ve mühendislik uygulamaları
  • Tarım ve çevre uygulamaları


TÜRKİYE BENTONİT ENVANTERİ
  • Markalar MTA
  • Ürün Kodu: DR06688

Bentonit; en az % 85 oranında montmorillonit içeren ince taneli bir kil minerali olarak tanımlanır. Kimyasal formülü (OH)4 SiO8 Al4 O20 nH2O özgül ağırlığı 2.5'tur.
       Bentonit terimi ilk olarak Knight tarafından 19. Yüzyıl sonlarına doğru Wyeming'de Ford Benten yakınlarında kurulan özel cins kil için kullanıldı. Bentonit tabii şekli ile yumuşak, kaolen kıvamında bir kayaçtır. Alkalin jel haline gelebilme özelliği vardır. Bir bentonitin ticari olabilmesi için esasından 5 misli şişme özelliğine sahip olması gerekir. 10-20 kat şişen bentonitler iyi vasıfta sayılmakta olup, çok ender olarak 25-30 kat şişenlerde ideal sayılmaktadır.
       Bentonitlerin şişme özelliği 600oC'nin üstünde tamamen yok olur. Bentonitin kullanım alanları oldukça geniştir. Belli başlı kullanım alanları; bağlayıcı ve dolgu maddesi olarak ve bentonitin absosbsiyon, emülsiyon ve süspansiyon maddesi olarak kullanılması.
       Bentonitteki esas kil mineralleri smektit olup, lekeci kili yataklarında büyük bir kısmı esas olarak bu mineralden oluşmuştur. Hem sodyum hem de kalsiyum ihtiva eden montmorillenit, bentonitte zuhur eden smektit gurubunun en yaygın olarak bulunan bir öğesidir. Ancak sapenit ve hektorit bazı bentonitlerde esas mineral almaktadır.
       Bentonit yatakları. Volkanik, Magmatik ve Sedimanter olmak üzere üç kısma ayrılmıştır. Fakat genel olarak Dünya bentonit yatakları volkanik bir kökene sahip olup, yerüstü ve yeraltı sularının, mevcut iklim koşullarının etkisi ile oluşmaktadır. 20. Asrın ilk yarılarında bazı jeologlar bentonitin esas olarak Kretase ve Tersiyer kayaçlarındaki tabakalarda olmak üzere taşınan volkanik malzemeden türediğini anlamaya başlamışlardır.
       Dünya bentonit rezervi 1360.80 milyon ton olup, en büyük hisse ile ABD baş sırayı almaktadır. Dünya bentonit üretiminde, ABD Yunanistan, İtalya, Arjantin, Fransa, Meksika, Iran Polonya, İspanya, Brezilya ve Bulgaristan önde gelmektedirler.


KAYNAK



Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Geological Methods in Mineral Exploration and Mining / Roger Marjoribanks

Resim
Geological Methods in Mineral Exploration and Mining Roger Marjoribanks Second Edition This book is written as a practical field manual to be used by geologists engaged in mineral exploration. It is also hoped that it will serve as a text and reference for students in Applied Geology courses of universities and colleges. The book aims to outline some of the practical skills that turn the graduate geologist into an explorationist. It is intended as a practical “how to” book, rather than as a text on geological or ore deposit theory. YAYINA ULAŞMAK İÇİN: (1) https://link.springer.com/content/pdf/bfm:978-3-540-74375-0/1?pdf=chapter%20toc
Devamı

Baz metal yataklarının uzaktan algılama ile belirlenmesine bir örnek: Hakkari güneyi…

Resim
Baz metal yataklarının uzaktan algılama ile belirlenmesine bir örnek: Hakkari güneyi… H. A. Baran Ülkemizin önemli metalojenik kuşaklarından birinde yer alan bölge baz metaller açısından potansiyeli yüksek alanlar arasında yer almaktadır. İnceleme alanı ve çevresinde hali hazırda keşfedilmiş ve/veya işletilen 20 adet maden yatağı mevcuttur. Bunlardan 5 tanesi endüstriyel hammadde ocağı (mermer), 15 tanesi (10 Pb-Zn, 2 Cu, 3 Cr) ise metalik maden yataklarıdır. Uzaktan algılama ile maden aramada yaygın olarak kullanılan tekniklerden birisi de alterasyon tespitidir. Çalışma alanındaki madenler uzaktan algılama çalışmalarında yüksek başarı oranı ile tespit edilebilen demir veya demirli mineral içermektedir. Landsat 8 uydu görüntüsü üzerinde uzaktan algılama teknikleri (band oranlaması, kontrast germesi, renkli kompozit görüntü oluşturma) kullanılarak Hakkâri’de hali hazırda mevcut veya işletilen maden yataklarının konumları başarılı bir şekilde belirlenerek, 2 yeni potansiyel sahanın tesp...
Devamı

Çatalçam (Soma-Manisa) Au-Pb-Zn-Cu cevherleşmesinin jeolojik, mineralojikpetrografik ve sıvı kapanım özellikleri

Resim
Çatalçam (Soma-Manisa) Au-Pb-Zn-Cu cevherleşmesinin jeolojik, mineralojikpetrografik ve sıvı kapanım özellikleri Ramazan SARI, Şahset KÜÇÜKEFE, Gülcan BOZKAYA, Ömer BOZKAYA, Fatih BADEMLER, Zehra DEVECİ ARAL, Elif Dilek BAYRAKÇIOĞLU, Cahit DÖNMEZ ve Serkan ÖZKÜMÜŞ İnceleme alanı, Biga yarımadasının güneydoğusunda yer almaktadır. Arazide, sondaj ve laboratuvar çalışmalarıyla bölgede daha önce tanımlanmamış, Alt Miyosen ve öncesi birimleri kesen ve Au, Pb, Zn ve Cu anomalileri içeren diyorit porfir sokulumunun varlığı belirlenmiştir. Porfiri kütle ve sokulduğu çevre kayalar içinde birbirini kesen ve/veya iç içe geçmiş potasik, piropilitik, fillik ve arjilik alterasyon zonları gelişmiştir. Diyorit porfir ve yan kayada nabit altın, gümüş, pirit, kalkopirit, sfalerit ve galen içeren damar-damarcıklar gelişmiştir. Damar-damarcıklar derinlerde ondülasyonlu kuvars, orta ve üst seviyelerde masif kuvars, kalsit, dolomit ve barit dolguludur. Sfalerit, kuvars ve baritlerde yapılan sıvı kapanı...
Devamı

ALACAKAYA (ELAZIĞ) MERMERİNDE GULEMAN OFİYOLİTİNİN MUCİZESİ

Resim
Elazığ ili Alacakaya (Guleman) ilçesinde bulunan ve “Elazığ Vişnesi” olarak adlandırılan mermerin ünü ülkemiz sınırlarını aşmıştır. Literatürde “Rosso Levanto” olarak bilinen volkano sedimanter tektonik breş bölgede mermer olarak üretilmektedir. 1980’li yıllarda başlayan bir serüvenin ürünü olan Rosso Levanto günümüzde dünyanın en önemli yapılarında karşımıza çıkmaktadır. Elazığ vişnesi olarak bilinen breşik mermerler, Alp-Himalaya Orojenezine bağlı olarak oluşan ve Hatay, Adana, Elazığ, Ağrı doğrultusunda uzanıp İran’da son bulan kuşak içerisinde yer almaktadır. En iyi breşik mermerlerin oluştuğu yer Alacakaya (Guleman, Elazığ) bölgesidir. Guleman yöresinde yüzeyleyn ultramafik-mafik kayaçlar, tektonik dilimlenmeyle parçalanmış eksik dizi bir ofiyolit topluluğu olarak tanımlanmış ve “Guleman Ofiyoliti” olarak adlanmıştır (Özkan, 1982). Guleman (Alacakaya-Elazığ) bölgesini oluşturan litolojik birimler yaşlıdan gence doğru; Paleozoyik yaşlı Bitlis Metamorfitleri, Üst Kretase yaşlı ...
Devamı

Tectonic Triggers for Postsubduction Magmatic-Hydrothermal Gold Metallogeny in the Late Cenozoic Anatolian Metallogenic Trend, Türkiye

Resim
  Tectonic Triggers for Postsubduction Magmatic-Hydrothermal Gold Metallogeny in the Late Cenozoic Anatolian Metallogenic Trend, Türkiye Fabien Rabayrol, Craig J.R. Hart, and Robert A. Creaser   The newly defined, 1,500-km-long, late Cenozoic Anatolian metallogenic trend of Turkey is the central segment of the western Tethyan metallogenic belt and formed after the closure of the southern Neotethys Ocean. Mineral deposit discoveries along this trend show that the Oligocene to Miocene igneous units are highly prospective for gold-rich porphyry- and epithermal-style mineralization (~27 Moz) but that copper endowment is poor. However, the temporal and spatial constraints on late Cenozoic gold districts and isolated prospects and their tectonic affinity are poorly known, despite recent efforts. We herein provide new U-Pb and Re-Os age data and field observations from Miocene gold prospects and deposits throughout the Anatolian trend, which we interpret together with previousl...
Devamı